Yetişkinlerin dünyasında özür dilemek, hatayı kabul etmenin, pişmanlık duyduğunu göstermenin, af dilemenin ve nezaketin göstergesi. Çocukların bu soyut ifadeleri kavraması bile zaman alan bir süreçken onlardan onaylamadığımız davranışları için özür beklemek veya özür diletmek sandığımız gibi sosyal bir varlık olmalarının önemli bir adımı olmayabilir. Çocuğunuzun sizden ya da akranlarından özür dilemesi gereken bir durum olduğunu düşündüğünüz zamanlarda, bir adım geriye gidip olaya onun gözlerinden bakmayı deneyebilirsiniz.

Çocuklar Zorla Özür Dilediklerinde Empati Eksik Kalıyor

Özür dileme, uzmanlığı iletişim ve çocuk gelişimi olan kişilerin de mercek altına altığı bir konu. Bu alanda yapılan yakın zamanlı çalışmalardan biri de Michigan Üniversitesi'ne ait. Araştırma sırasında çocuklara iki farklı yüz ifadesi gösteriliyor. Birinde gerçekten pişmanlık duyan bir insanın yüzü, diğerinde ise istemeden o ifadeyi takınan bir yüz. Sonuçta çocukların gerçekten pişmanlık duyan ifadeyi diğerinden ayırt edebildikleri ortaya çıkıyor. Yani çocuklar mağdur olanla empati kurabiliyorlar. Araştırma sonucunda çocukların mağdurla empati kurmayı öğrenmesine yardımcı olmanın yollarını keşfetmenin, böylece samimi bir şekilde özür dilemesini sağlamanın, isteksiz bir "özür dilerim" den çok daha yapıcı olduğu sonucuna varılıyor.

Araştırmayı yürüten Craig Smith (U-M Center for Human Growth and Development), çocukların özür diledikten sonra kendilerini daha kötü hissettiklerini, özellikle 7-9 yaş aralığında olan çocukların zorla özür dilemelerinin altında cezalandırma endişesi gibi farklı sebepler yattığını belirtiyor.

Yaş aralığı daha küçük olan çocuklar ise karşısındaki kişileri neden incittiğini bile anlayamayabiliyor. Yaşı itibariyle, çevresinde gördüğü her şeyin kendisine ait olduğunu sanan 2 yaşındaki bir çocuğun, parkta akranı ile çatışması veya onu itmesi takdir edilecek bir davranış olmasa da ona özür diletmek de bir o kadar anlamsız olabiliyor. İç güdüleri ile hareket eden çocukların yaptıkların eylemin ne kadar yanlış olduğunu anlamaları için önce onlara bu durumu kavratmak gerekiyor.

Çocuk psikoloğu ve Inspired Families'in kurucusu Jamie Perillo da, "Bazen çocuklar bunu bir talimatı uyguladıkları ve az önce olanlardan kurtulmaya çalıştıkları için yapıyorlar" diyor."

Bir Bakıma Yalan Söylüyorlar

Empati kurmadan, karşısındakinin duygularını onu neden incittiğini anlamadan zorla özür dileyen çocuklar bir anlamda yalan söylemiş oluyorlar. Eğer gerçekten üzgün değilse hissetmediği bir ifadeyi dile getirmek, ailelerin zoru ile yalan söylemekten farksız hale geliyor. Bu fikri destekleyen isimlerden biri de gelişim psikoloğu ve Ebevenlikte Pozitif Disiplin kitabının yazarı Joan Durrant. Durrant'a göre çocuklara zorla özür diletmek uzun vadede daha fazla direnişe neden olabiliyor. Çünkü çocuklar özür dilemenin yalnızca iktidarda olan biri sizi zorladığında yaptığınız bir hareket olduğunu öğreniyor.

Özür Diletmeden Önce

Çocuğunuzun özür dilemesini gerektiren bir durum olduğunu düşündüğünüzde, hem kendinizin hem çocuğunuzun sakinleşmesini beklemelisiniz. Karşısındaki kişinin neden üzgün olduğunu anlatmaya çalışmalısınız. Benzer bir durumu çocuğunuz da yaşamışsa, ona bu anısını hatırlatarak empati kurması konusunda yardımcı olabilirsiniz. Açlık veya uykusuzluk gibi faktörler çocukların daha hırçın davranmasına neden olabilir. Eğer böyle bir durum olduğunu düşünüyorsanız, ihtiyaçlarını gidermeden önce ona özür diletmeye çalışmak da iyi bir fikir olmayabilir.

Eğer çevrenizde başkaları varsa, onların önünde değil baş başa olabileceğiniz bir yerde konuşmanız daha sağlıklı olur. Başkalarının önünde ona zorla özür diletirseniz karşısındaki kişiye duyduğu sempati de azalabilir ya da davranışını değiştirme yoluna gitmeyebilir.

Örnek Olmalısınız

Hemen her konuda olduğu gibi özür dileme konusunda da çocukların örnek alacağı kişiler anne ve babaları olacaktır. Yetişkinlerin sakin bir şekilde birbirlerinden özür dilediklerini görmek, çocukların kafasında özür dilemeyi zorla yaptırılan bir eylem olmaktan çıkarmaya yardımcı olur. Aksi takdirde özür dilemek onlar için çatışma anlarında zorlar söylettirilen iki kelime olmaktan öteye geçemez. Yetişkinler için de özür dilemek kolay değildir; öncelikle hatasını kabul etmeyi gerektirir. Bu nedenle çok küçük bir unutkanlığınızda bile çocuğunuzdan ya da eşinizden özür dilemek rol model olmanız açısından önemlidir. "Bugün sana boya kalemi alacağıma söz vermiştim ama unutmuşum, özür dilerim." gibi basit bir unutkanlığınızı bile özürle kapatmak, özür dilemeyi kişisel alanına yapılan bir müdahaleymiş gibi algılamasının önüne geçecektir.