Özellikle iki yaş civarında başlayan bireyselleşme dönemiyle çocuklar kadar ebeveynler de tutarlı bir yaklaşıma ihtiyaç duyuyor. Güncel yetiştirme tarzları arasında olan ‘pozitif disiplin’ bu konu ile ilgili sorularımıza olumlu cevaplar verebilir.

‘Disiplin’ sözcüğü kulağa hayli itici gelse de çocuklu yaşamın olmazsa olmazı. BabyCenter, en temel beş disiplin stilini sınırlara dayalı disiplin, yumuşak disiplin, duygu yönetimi, davranış düzeltme ve pozitif disiplin olarak sıralıyor. Bu stillerden bazıları çocukların sadece davranışlarına, bazıları ise duygularına odaklanıyor. Kiminde ödül-ceza olmazsa olmaz; kiminde de bu sistem kesinlikle reddediliyor. Bizim konumuz ise adıyla dahi olumlu beklentiler yaratan: pozitif disiplin.

Pozitif disiplin nedir?

Bu kavram, Dr. Jane Nelsen tarafından geliştirilen ve her yaş grubundan çocuklara uygulanabilen bir stil. Nelsen, bu yaklaşımı ünlü Viyanalı psikolog Alfred Adler’in insanı bireysel bir bütün olarak ele alan bireysel psikoloji kuramına ve öğrencisi Rudolf Dreikurs’un gençlerin sorumlu ve saygılı bireyler olmasını hedefleyen sosyal disiplin modeline dayandırdı. Stilin tüm detaylarını Pozitif Disiplin isimli kitabında anlattı. Pozitif disiplin özgüvenli, sorumluluk sahibi, sosyal yetenekleri gelişmiş çocuklar yetiştirmeyi hedefliyor.

Beş kriteri neler?

1. Aynı zamanda hem şefkatli hem kararlı olmak.
2. Çocukların ait olma ve önemli hissetme duygularını desteklemek.
3. Uzun vadeli etki sağlamak. (Ceza kısa vadede işe yarar ama negatif etkileri uzun sürer.)
4. Sağlam bir karakter için değerli sosyal yetenekleri ve yaşam becerileri (saygı, diğerlerini önemseme, problem çözme, güvenilirlik, katılımcılık, dayanışma) kazandırmak.
5. Çocukları yeteneklerini keşfetmelerine ve kişisel güçlerini yapıcı yollarla kullanmaya yönlendirmek.

Araçları ve kavramları neler?

1. Karşılıklı saygı Yetişkin kendilerine ve durumun gereklerine saygı duyarak kararlı, çocuğun isteklerine saygı duyarak da şefkatli olur.
2. Davranışın altındaki inancı belirleme Etkili disiplin anlayışı doğrudan davranışı değiştirmeye çalışmaktansa çocukların neyi neden yaptığını anlamaya ve bu inançları değiştirmeye odaklanıyor.
3. Etkili iletişim ve problem çözme yetenekleri.
4. Öğreten disiplin Ne çok serbest ne de çok sert.
5. Çocuğu övme yerine cesaretlendirme Cesaretlendirme sadece başarıyı değil çabayı ve gelişimi takdir eder. Böylece uzun vadeli özgüven ve yetkinlikleri geliştirir.

Nasıl uygulanır?

Kısaca pozitif disiplin, yanlış davranışı doğruyu öğretmek için bir fırsat olarak görüp çocuğun çözüm üretmesine yardımcı olma üzerine kurulu. Bu konsept kulağa çok hoş geliyor. Peki pozitif disiplini hayata nasıl geçirebiliriz? Aslında pozitif disiplinin çok fazla yöntemi var; bunları tamamen benimsemek için önce Nelsen’in kitabını okumak sonra da bol bol pratik yapmak gerekiyor. Ama fikir vermesi açısından birkaç örnek verelim...

Pozitif disiplin çocukların duygularını doğrulama yöntemini çok önemsiyor. Psikolojide ‘aynalama’ da denilen bu yöntemle amaç, çocuğun duygularını tanımasına yardımcı olmak ve onun neler hissettiğini anladığınızı yansıtmak. Diyelim ki çocuğunuzun arkadaşı elinden oyuncağını aldı. Pozitif disiplin çocuğunuza kızmamasını söylemek yerine “Arkadaşın oyuncağını elinden aldı ve çok kızgınsın.” demeyi ve çok üstelemeden onlara kendi kendilerine sakinleşmeleri için fırsat tanımayı öneriyor.

Pozitif disiplinin en önemli araçlarından bir diğeri merak soruları. Bu soruların amacı çocuklara uzun dersler vermek ve ne yapmaları gerektiğini söylemek yerine onları sorularla çözüme yönlendirmek. Mesela çocuğunuz halıya meyve suyu döktüğünde ona meyve suyunun neden döküldüğünü, bunun ona nasıl hissettirdiğini sorabilirsiniz. Ardından ne yapması gerektiğini, nasıl yapabileceğini sorarak çözümü kendisinin bulmasına yardımcı olabilirsiniz.

Yine pek çoğumuzun kullandığı sınırlandırılmış seçenekler de pozitif disiplinin önemli bir yöntemi. Olası krizleri engellemek için iki seçenek sunmak ve kararı çocuklara bırakmak çok işe yarıyor. Örneğin “Evden çıkıyoruz. Kırmızı hırkanı mı giymek istersin, mavi yağmurluğunu mu?” gibi iki seçenekli sorular sormak ve ardından “Sen karar ver.” demek oldukça etkili sonuçlar doğuruyor.

Övgü yerine cesaretlendirme de pozitif disiplinde kritik öneme sahip. Pozitif disiplin çocuğunuz bir görevi başarıyla tamamladığında “Aferin, seninle gurur duyuyorum.” yerine “Çok uğraştın ve başardın, kendinle gurur duyuyor olmalısın.” demeye teşvik ediyor.

Daha detaylı bilgiye nasıl ulaşırım?

Pozitif disiplinin en önemli kaynağı elbette Dr. Jane Nelsen’in yazdığı Pozitif Disiplin kitabı. Kitap daha önce Türkçeye çevrilmiş, ancak maalesef şu an piyasada yok. Nelsen’in sitesi ve blogu (positivediscipline.com) detaylı anlatımlarla, videolarla, indirilebilir dosyalarla oldukça zengin ve başlangıç için yeterli bir kaynak. iOS kullananlar için çok kullanışlı bir de uygulama var. Nelsen’in geliştirdiği Positive Discipline isimli uygulamada bu yaklaşımı hayata geçirmenize yardımcı olacak 52 yöntemin detaylıca anlatıldığı kartlar var.