Ölüm, çocuklarla konuşurken belki de en çok zorlanılan konuların başında gelir. Yetişkinler olarak tam anlayamadığımız, kaçındığımız, rahatsız olduğumuz ya da içselleştiremediğimiz konularda çocuklarla konuşmakta çok zorlanırız.

Pek çok konuda olduğu gibi “ölüm” konusunda da çocuklar, söylediklerimizden çok yaptıklarımızla ilgilenir. Ölüm karşısında duruşumuz, hayatı ölümün varlığında yaşayış şeklimiz ve ölümü de hayatın bir parçası olarak görüp görmeyişimiz biz yetişkinlerin davranışlarına yansır. Çocuklar da özellikle 3-6 yaşları arasında hem bizlerin davranışlarından hem de şahit oldukları konuşmalar ya da görüntülerden bu konu hakkında fikir edinmeye başlar. Ölüm ve yaşam hakkındaki soruları artabilir. Dolayısıyla, anne ve babaların bu konu hakkında konuşmaya hazır hissetmeleri hem çocuğun zihninin berraklaşması hem de onları olası durumlara hazırlamak adına değerlidir.

Ölümü Çocuklara Nasıl Anlatırsınız?

Ölümü sadece hastalık, yaşlılık ya da doğal afetlerle bağdaştırmaktansa yaşamın bir süreç olduğunu vurgulayıp bu sürecin sonlanmasına “ölüm” dendiğini ifade edebilirsiniz. Örneğin “Tüm canlılar doğar, büyür, gelişir ve ölürler. Tüm canlıların bir yaşam süresi vardır. Aynı kelebekler gibi. Küçük bir tırtıl kozasında doğar, gelişir, orada büyür. En sonunda kozasından çıkar ve kelebek olur, kelebek yaşar ve sonra da yaşamının sonuna gelir, ölür. ” gibi bir anlatımı tercih edebilirsiniz. Benzer şekilde, somut olarak yaşamı çocuğun gözünde canlandırmasına yardımcı olmak için tohum-fidan-ağaç, kompost yapmak, gece-gündüz gibi değişimlerden örnekler verebilirsiniz.

Çocukların ölüm kavramıyla tanışması pek çok soruyu da beraberinde getirir. Bu sorulara çocuğun yaş grubuna uygun açıklamalar yapmak değerlidir. Örneğin 3-6 yaş dönemindeki çocuklar somut deneyimler üzerinden düşünürler, bu nedenle açıklamalarınızdaki “Hayatını kaybetti. Melek oldu. Uçtu gitti.” gibi soyut cümleleri anlamlandıramayabilirler. Bunun yerine somut şekilde fiziksel değişimlerden bahsederek açıklama yapabilirsiniz. Örneğin “Öldüğümüzde artık nefes almayız, kalbimiz durur, saçlarımız artık uzamaz. Düşünemez ve göremeyiz.” Burada fiziksel değişimleri anlamlandırması için çocuğunuzun elini kalbine koyarak ritmini hissetmesine izin verebilirsiniz. 6-11 yaş arasında ise çocuklar ölümün evrenselliğini, kayıpların geri dönülmez olduğunu somut bir şekilde kavrayabilirler.

Çocuklar hangi yaş grubunda olursa olsun, ölüm ile tanıştıklarında kendilerinin ve sizin de bir gün ölüp ölmeyeceğinizi sorgulamaya başlarlar. Burada, o ana odaklanmaya çalışarak, gelecek hakkında umut dolu planlardan bahsetmek iyi bir seçenek olabilir. “Ben buradayım. Sevdiklerimiz yanımızda birlikte uzun yıllar yaşamayı planlıyoruz” diyerek güvende hissetmesine yardımcı olabilirsiniz. Bu soruya önceden hazırlıklı olmanız ve içinize sinen kelimelerle anlatmanız değerlidir.

Ölüm Hakkında Soruları Nasıl Cevaplarsınız?

Çocuklar anne ve babalarını güçlü ve bilge görmekten hoşlanırlar. Ancak elbette her konuda olduğu gibi sizin de o an cevabını bilmediğiniz ya da cevap vermekten çekindiğiniz sorular olabilir. Burada dürüst ve açık bir şekilde “Bu sorunun cevabını şu an bilmiyorum, ama babana/annene de bir sorayım ve senin için bu sorunun cevabını araştırayım.” diyebilirsiniz. Bu tarz durumlarda bazen soruya soru ile cevap vermek de işinize yarabilir, örneğin “Anne/baba bir daha dedemle parka gidebilecek miyim?” sorusuna “Sence bir daha onunla parka gidebilir misin?” diye karşılık verebilirsiniz. Çocukların soruları bazen sadece anlaşıldığını hissetmek içindir, bu şekilde onu hem konuşmaya teşvik edebilir hem de yaşadığı durumu daha iyi anlamasına yardımcı olabilirsiniz. Çocuklar fırsat verildiklerinde kendi çözümlerini üretir, soru sorarak ona bu çözümü bulması için yardımcı olabilirsiniz.

Ölümden sonraki hayatı ve cenaze töreni ile ilgili sorularını ise kendi inanç sisteminize göre anlatabilirsiniz. Bu konu hakkında farklı inanışlar olduğunu açıklamak ve kendi inanışınıza göre çocuğun sorduğu sorudan fazlasını açıklamamaya dikkat etmek önemlidir. Özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklar için hem toprağın altında olmak hem de “cennete gitti” demek kafa karıştırıcı olur. Bu nedenle bu yaş grubu çocuklarını cenaze törenine götürmemek, götürülse bile bu konudaki rızasını almak önemlidir. Cenaze törenine katılmak, mezarlık ziyaretleri yapmak 8-9 yaş döneminde uygundur. Ancak her aile kendi gelenek, inanç ve düzenleri içinde çocuğun da rızasını değerlendirerek en uygun olana karar verebilir.

Yas Sürecinde Çocuklara Nasıl Destek Olabilirsiniz?

Ölümden sonraki yas sürecinde çocuğun duygularını ve kendi duygularınızı açıkça yaşayabilmek adına alan açmak değerlidir. Çocuklar bu süreçte ağlayabilir, üzülebilir aynı zamanda mutlu hissedip enerjik olabilir, gülebilir. Tüm duygulara izin vermek ve kabul etmek, bu duyguları ifade edebileceği resimler yapmak, oyunlar oynamak sağaltıcı bir etkiye sahiptir. Ölen kişiye duyulan özlemin, üzüntünün normal olduğunu ve bunu herkesin hissettiğini vurgulayabilirsiniz. Yas sürecinde ölen kişinin resimlerine birlikte bakabilir, hakkında konuşmalar yapabilir, anıları birlikte hatırlayabilirsiniz.

Ölüm ve yaşam hakkında çocuğun yaşına uygun hikaye kitapları okumak, çocuğun ölümü normalleştirmesine ve anlamlandırmasına yardımcı olabilir.

Çocuklara ölümü ve kaybı anlatırken neleri göz önünde bulundurmak gerektiği konusunda anne ve babalara aktarılacak temel fikirler olmasına rağmen her çocuğa, her yaşa, her aileye ve duruma göre farklı anlatımlar ve cevaplar da geliştirilebilir. Bu nedenle ölüm karşısında duruşunuzu ve bunu çocuğunuza açıklama şeklinizi oluştururken kendi içgüdülerinizi dinleyebilir, cevapsız kaldığınız anlarda her zaman uzman yardımı alabilirsiniz.