Çocuklarda sağlıklı bir ağız ve dişlerin temelini atmak ve doktor muayenesinin fobiye dönüşmemesi için neler yapılabilir? Konuyla ilgili A’dan Z’ye merak ettiğimiz her şeyi kendisi de bir anne olan Diş Hekimi Nejla Ertekin yanıtladı.

Her bebeğin, çocuğun alışkanlıkları, ağız şekli ve çürüğe yatkınlığı farklıdır fakat bu, bazı temel faktörlerin ortak olduğu gerçeğini değiştirmez. Diş çürükleri, muayene rutinleri, ağrılı geçebilen ilk dişlerin çıkış süreci, macun içerikleri, fırçaların özellikler, çoklu işlemler… Evet, ağız sağlığı pek çok konuyu kapsıyor ve bizim de aklımızda uçuşan sayısız soru var. Doğumdan itibaren başlayan ve çocukluk döneminde devam eden, yani sağlıklı dişler için iyi bir baz oluşturup dişçi alışkanlığını kabusa dönüştürmemek için neler yapabileceğimizi 13 soruda derledik. Cevaplarını ise kendisi de bir anne olduğu için ‘diş doktoru’ sorunsalına (evet yetişkinlerde bile bu bir sorunsala dönüşebiliyor!) empatiyle yaklaşabilen Diş Hekimi Nejla Ertekin verdi.

İLK DİŞ KONTROLÜ NE ZAMAN OLMALI? NE SIKLIKTA DEVAM ETMELİ?

İlk diş kontrolü bebeğinizin ilk dişleri sürdükten sonra yapılmalı. Bu ilk diş hekimi ziyareti hem doktorunuzun ağız muayenesini yapabilmesi hem de bebeğinizin ağız-diş bakımı hakkında bebeğinize özel bilgiler verebilmesi açısından çok değerlidir. Her bebeğin beslenme alışkanlıkları, ağız şekli ve çürüğe yatkınlığı farklıdır. Örnek vermek gerekirse burun tıkanıklığından veya geniz etinden dolayı sürekli ağzı açık uyuyan bebeklerde çok erken zamanda, hatta süt dişlerinin tamamı sürmeden önce 1-2 yaş civarında bile yaygın çürüklere rastlanabilmektedir. Sürekli biberonla uyuyan bebek ve çocuklarda, gece çok sık beslenen çocuklarda (buna anne sütü de dahil) biberon çürüğü dediğimiz dişlerin ön yüzeyinde olan çürüklere de rastlanıyor. Küçük çocuklarda süt dişleri nasılsa dökülecek diye muayene için çoğu zaman geç kalınıyor. Ancak gözle görülen bir çürük veya diş ağrısında diş hekimine başvuruluyor. Şu anda çocuk hastalıkları arasında gripten sonra en yaygın hastalık diş çürükleri maalesef. Erken dönemde yani dişler ilk sürdüğü andan itibaren yapılacak beş dakikalık bir muayene ve anne-babadan bebeğin beslenme alışkanlıkları ve tıbbi geçmişi ile ilgili alınacak ayrıntılı bilgiler sonrasında, önereceğimiz ağız bakımı ve beslenme alışkanlıkları düzenlemeleri ile çürüklerin önüne geçmek çok kolay.

DİŞ ÇIKARMA DÖNEMİNİN KOLAY GEÇMESİ İÇİN TAVSİYELERİNİZ NELER?

Bu süreci her çocuk farklı geçiriyor. Benim oğlum çok zor ve sancılı geçirdi mesela… Diş çıkaracağı zamanlarda gece 10 dakikada bir uyanıp ağlıyordu. Bu dönemi rahatlat atlatmak adına sizinle birkaç tüyo paylaşabilirim. Bunlardan ilki bebeğinize buzdolabında soğuttuğunuz emzik, diş kaşıyıcı veya biberon başlığı vermek çünkü soğuk onları her zaman rahatlatıyor. İkincisi ise ellerinizi yıkadıktan sonra parmağınızı soğuk suda tutup veya dolapta beklettiğiniz temiz bir gazlı bezle diş etlerine masaj yapmak. Ek gıdaya geçmiş çocuklarda dolapta soğutulmuş finger food (parmak şeklinde kesilmiş besinler) de vermek bir alternatif. Salatalık, havuç, meyve, yoğurt; ne yiyebiliyorsa... Hafif soğutulmuş su da içirebilirsiniz. Son olarak da gerçekten aşırı ağrılı geçiriyorsa çocuk doktorunuza ya da diş hekiminize danıştıktan sonra onların reçete edeceği bir ağrı kesici şurup verebilirsiniz. Eczanelerde veya internet üzerinden diş etlerine sürülen rahatlatıcı jeller satılıyor fakat ben bunları genel olarak içeriklerinden dolayı önermiyorum. ‘İçeriği yüzde 100 doğal olanlar kullanılabilir’ dense de alerji riskinden dolayı bitkisel olanlara da dikkat edilmesi gerekiyor. Çocuk doktorunuza ve diş hekiminize danışmadan kesinlikle kullanmayın. İlk kez verdiğinizde de bebeğin uyanık olacağı, sizin gözlemleyebileceğiniz ve alerjik bir reaksiyon gelişirse hemen müdahale edilebilecek bir durumda denemenizi tavsiye ederim. Açıkçası ben oğluma hiç jel kullanmadım. Özellikle de içerisinde lidocaine gibi yüzeysel olarak diş etlerini uyuşturan anestezik maddeler varsa kesinlikle kullanılmaması gerekiyor. 2014 yılında FDA, ağız içine lidocaine jel preparat uygulanan, yaşları 5 ay ile 3.5 yaş arasında değişen 22 vakada bu jellerin yutulmasına bağlı olarak ölüme kadar giden ciddi yan etkiler yaşandığını rapor etmiş.

DİŞ FIRÇALAMAYA BAŞLAMAK İÇİN EN UYGUN AY HANGİSİ?

Bebeğin ilk dişi ağız içinde görüldüğü andan itibaren fırçalamak gerekiyor. Bebeklerin diş çıkarma ayları değişken olduğundan spesifik olarak bir ay söyleyemiyoruz. Bazı bebekler dört aylıkken diş çıkarmaya başlayabiliyor; bazıları da 13. veya 14. aydan sonra. Fakat ek gıdaya geçişin ardından -ağızda diş olsa da olmasa da- özellikle gece yatmadan önce bebeklerin diş etlerini içme suyuyla ıslatılmış bir gazlı bezle temizlemeyi tavsiye ederim.

İLK DİŞ FIRÇASI NASIL OLMALI?

Az önce de belirttiğim gibi, ön dişleri ağız içinde görmeye başladığımızda temizlik için içme suyuyla ıslatılmış bir gazlı bez yeterli olacaktır. Burada önemli olan dişlerin yüzeyinde yemek, mama, süt kalıntısı kalmaması. Ön dişler çıktıkça ve ağız içinde belirgin bir hal aldıkça, yetişkinlerin temizliğe parmaklarına takacakları bir parmak fırça ile devam edilmesi daha uygun olur. Arka dişler çıkmaya başladığı andan itibaren de çocuk diş fırçalarına geçip onlarla temizlemek en ideali. Diş fırçalarının üzerinde hangi aydan itibaren kullanılabilecekleri yazar. 2.5 yaşındaki bir çocuğa 4-7 yaş fırçası kullanmak ağız yapısına uygun olmaz ve büyük gelir. Diş fırçası seçerken en önemli üç kriterimiz şunlardır: Küçük başlı, fırça kıllarının yumuşak ve sap kısmının ergonomik olması. Küçük başlı olması küçük ağızlara rahatça sığması ve öğürme refleksini uyarmaması için. Fırça kıllarının yumuşak olması ise dişleri aşındırmadan temizlerken diş etlerine zarar vermemesi adına. Sap kısmının ergonomik olması, hem anne-babanın fırçayı rahatça tutması hem de bebeğin rahatça kavrayıp ağzına götürebilmesi için gerekli. Bu özellikler aslında sadece ilk diş fırçası için değil; tüm çocukluk dönemi boyunca kullanılacak fırçalar için geçerli…

DİŞ FIRÇASI NE KADAR SÜREDE BİR DEĞİŞTİRİLMELİ?

Aşındıkça, eskidikçe, fırça kılları sağa sola yamuldukça… İlk bir-iki yıl diş fırçası çok sık değişmeli. Normalde ‘üç ayda bir’ diyoruz. Fakat üç yaşına dek genelde çocuklar fırçaları emiyor, ısırıyor, diş kaşımak için kullanıyor ve çok çabuk yıpratıyor. Yıpranmış fırça da etkin temizlik yapmadığı gibi diş etlerine de zarar veriyor.

HANGİ DİŞ MACUNLARINI ÖNERİRSİNİZ? DİŞ MACUNU FLORUR İÇERMELİ Mİ?

Henüz tükürmeyi bilmeyen çocuklarda diş macunsuz, sadece su ile diş fırçalama yapılabilir. Macun kullanılması şart değil. Fakat 1.5-2 yaşından itibaren içeriği tamamen doğal olan organik bir diş macunu kullanılabilir. Bu da ilerde diş macunu kullanacakları döneme hazırlık basamağı gibi düşünülebilir. Tükürme öğrenildikten sonra ve yaş büyüdükçe (3-4 yaş sonrası) florürlü macuna geçmeyi öneriyoruz. Çürüğe yatkın çocuklarda (bunu diş hekiminiz kısa bir muayene sonrası değerlendirebilir) henüz tükürmeyi öğrenmemişse de florürlü macun önerdiğimiz de oluyor. Ben ilk dönemler için florürsüz ve katkı maddesi içermeyen macunlardan GC Tooth Mousse, Buccotherm ve organik sertifikası olan tüm macunları tavsiye ediyorum. Florürlü macunları da çocukların çürüğe yatkınlığına göre ve yaşadığı yerdeki içme suyundaki florür oranına göre kişiye özel reçete ediyoruz. Florür dozunda kullanıldığında dişlerin hayatını kurtaran bir öneme sahip; fakat bu dozu iyi ayarlamak gerekiyor.

DİŞLERDE/AĞIZ İÇİNDE NE TÜR DURUMLAR GÖRDÜĞÜMÜZDE MUTLAKA ORTODONDİSTE DANIŞMALIYIZ?

Normalde çocukların ilk ortodonti muayenesi yedi yaşında yaptırılmalı fakat bazı koşullarda daha erken de olabilir. Peki bu hangi durumlarda geçerlidir? Süt dişlerinin arasında hiç boşluk yoksa (süt dişlerinin arasında biraz aralık olmasını istiyoruz çünkü çenelerde sürekli dişler ilerde daha fazla yer kaplayacak). Süt dişleri çapraşık ise ya da erken kaybediliyorsa, ağızdan solunum yapıyorsa, dişlerini sıkıyor ya da gıcırdatıyorsa (bu durum bağırsak parazitleri ile birlikte de görülebiliyor), tırnak yeme, parmak emme alışkanlığı varsa mutlaka daha erken yaşta ortodontiste muayene olmalılar.

KÜÇÜK YAŞLARDA SÜT DİŞLERİNDE BİR ÇÜRÜKLE KARŞILAŞILDIĞINDA DOLGU YAPILIYOR MU? NE GİBİ TEDAVİLER UYGULANIYOR? MUTLAKA ANESTEZİ Mİ ALINMASI GEREKİYOR?

Elbette yapılıyor. Fakat çocukla hekim ilişkisi çok önemli ve çocukların kreşe gidiyor olması da uyumu pozitif olarak çok etkiliyor. Genelde 3-4 yaş sonrası uyumlu çocuklarda dolgu, flor uygulaması, koruyucu dolgu dediğimiz fissür örtücüler, diş çekimi gibi rutin işlemler rahatlıkla yapılabiliyor. Fakat çok yaygın ve derin çürükler varsa, çoklu kanal tedavileri, çoklu diş çekimleri, iltihaplı dişlere abse tedavisi gibi işlemler yapılacaksa, genelde çocuklar bize gelene kadar çok ağrı çekmiş, birkaç hekim değiştirmiş olabiliyor; o nedenle çok korkuyorlar. Bu tarz çoklu işlemlerde üç yaşın altındaysa çocuklara süreci anlatabilmek, onları koltukta ağzı açık tutabilmek imkansız olabiliyor. Tedaviyi anlayacak ve bize uyum sağlayabilecekleri yaşa gelmelerini beklemek de çocukların sağlığı açısından risk oluşturacağı için genel anestezi altında tek seansta tüm işlemler yapılıyor. Kısacası genel anestezi böyle durumlarda şart olabiliyor. Ama bu işlemleri tam donanımlı tıp merkezleri veya hastanelerde gerçekleştiriyoruz.

SÜT DİŞLERİ NE ZAMAN DÖKÜLMEYE BAŞLAR VE TÜM GERÇEK DİŞLERİN ÇIKMASI KAÇ YAŞINI BULUR?

Süt dişleri ortalama altı yaşında dökülmeye başlar ve sürekli dişlerin tamamlanması 12-13 yaşını bulabilir. Genelde bebeklik döneminde bir çocuk erken diş çıkardıysa sürekli dişleri de erken çıkar. Aynı şekilde geç diş çıkardıysa sürekli dişleri de geç gelir.

DİŞLERDE BOZUKLUKLAR OLMASI HALİNDE KAÇ YAŞ İTİBARİYLE TEDAVİ UYGULANMAYA BAŞLANABİLİR?

Eğer diş ve çene yapısında bozukluk, çapraşıklık varsa ortodonti uzmanları en erken tedaviyi yedi yaş civarında yapabiliyor.

ÇOCUKLARDA TAM BİR AĞIZ TEMİZLİĞİ İÇİN GARGARA GEREKİR Mİ?

Altı yaş öncesi çocuklarda etkin bir ağız temizliği için diş fırçalamak ve diş ipi kullanmak yeterli. Bu dönemde gargara önermiyoruz. Altı yaşından sonra karışık dişlenme dönemi başladığında çocuklar için özel olarak üretilen alkolsüz gargaralarla gece uyumadan önce diş fırçalama ve diş ipi yapıldıktan sonra çalkalamalarını tavsiye ediyoruz.

DİŞ ZİYARETLERİNE KARŞI OLAN TEDİRGİNLİK VE KORKU İÇİN NELER YAPABİLİRİZ?

Bize gelen çocuklar ilk diş sürdüğü andan itibaren muayene olup sonra da rutin olarak altı ayda bir kontrole geldikleri zaman artık bizi tanıyor oluyorlar. Ortama aşinalık başlıyor... Tedirginlik hissetmiyorlar çünkü koltuğa defalarca sadece oyun oynamak için oturmuş, bizim çocuklara filin hortumu diye tanıttığımız tükürük emiciyle bardaklardan su çekmiş, hava-su spreyimizle klinikte rüzgar estirmiş, yağmur yağdırmış oluyorlar. Küçük bir dolgu ya da koruyucu uygulamaya başlamadan önce onlara anlatıp hatta onlarla küçük bir demo yapıyoruz. Dolgu malzemelerine dokunmalarına izin verip oyun hamuru gibi olduğunu anlatıyoruz. Çocuklara yapılacak işlemi onların anlayacağı dille biraz da oyun katarak açıkladığımızda yetişkinlerden daha uyumlu olduklarını söyleyebilirim! Tabii daha büyük olup da bizle ilk kez tanışan çocuklarımız da oluyor. Burada en önemli nokta, çocuk ilk kez dişçiye geliyorsa ve çok tedirginse hemen işlem yapmamak. Gerekirse ilk birkaç ziyareti sadece sohbetle geçirmek, çocuğu tanımak, duruma, ortama, doktora biraz alışmasını sağlamak ve güvenini kazanmak çok önemli. Özellikle daha önce kötü bir tecrübe, ağrılı bir işlem geçirmiş, hatta dişle ilgili olmasa da hastanede kalmış, ameliyat olmuş çocuklara daha hassas yaklaşmak ve acele etmemek gerekiyor. Beş kere gelip hiç ağzını açmak istemeyen, altıncı seansta dolgu yaptıran çocuklarımız oluyor. Burada elbette ebeveynlerin de aceleci davranmaması gerekiyor. Gelip gitmekten sıkılmaması, çocuğa baskı yapmaması olumlu sonuçlar doğuruyor... Ebeveynlere düşen en büyük görev, kendi olumsuz tecrübelerinden çocukların yanında asla bahsetmemek ve onlara aktarmamak. Aileleri dişçiden çok tedirgin olan çocuklarda fobi daha fazla oluyor. Yetişkinlikteki dental fobinin temeli de genelde çocuklukta yaşanan kötü tecrübelerden kaynaklanıyor. Bu yüzden biz diş hekimlerinin çocuklarla kurduğu ilk ilişki çok önemli. Ayrıca ailelerin diş hekimi, muayenesi ile ilgili çocukların yaşına uygun açıklayıcı hikaye kitapları okumaları, onları işlem öncesi neyle karşılaşacaklarına hazırlamanın en güzel yolu.

ÇOCUKLARDA HANGİ FREKANSTA DÜZENLİ DİŞ KONTROLÜ YAPILMALI?

Altı ayda bir yapılacak takiplerle sağlıklı bir ağız ve dişlerin temelini atmış oluyoruz. Çocuklarda erken muayene ve koruyucu uygulamalarla hem ileride çok daha zor müdahalelerin hem de masraflı tedavilerin önüne geçmiş oluyoruz. Aynı zamanda bebekliğinden beri düzenli olarak bize muayeneye gelen çocuklarda hiçbir zaman fobi olmuyor. Çocuklar bizi altı ayda bir ziyarete geldiği için ve bizlerle ağrılı, acılı bir işlem anıları olmadığı için korkmuyorlar. Biraz büyüyüp küçük işlemler yapmamız gerektiğinde de çok uyumlu oluyorlar.